Nicolaus Copernicus (Lehçe: Mikolaj Kopernik; Almanca: Nikolaus Kopernikus; Türkçe: Nikolas Kopernik; 19 Şubat 1473 - 24 Mayıs1543), rönesans matematikçisi ve Dünya yerine Güneş'in merkezde bulunduğu Güneş merkezli evren modelini formülleştiren astronom.
1543 yılında ölümünden kısa bir süre önce yayımlanan kitabı De revolutionibus orbium coelestium (Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine) bilim tarihinde önemli bir olay olarak kabul edilmektedir. Bu kitap Kopernik Devrimini başlatmıştır ve bilimsel devrime önemli ölçüde katkı sağlamıştır.
Kopernik, 1466 yılından beri Polonya Krallığı'nda bir bölge olan Royal Prussia'da doğmuş ve ölmüştür. Kopernik’in kilise hukuku üzerine doktorası vardı ve aynı zamanda diplomasız olarak bir doktor, polyglot (çok dil bilen insan), klasik âlim, vali, diplomat ve ekonomide günümüze kadar temel bir kavram olan Miktar Teorisi’ni yazıya döken ve Gresham Yasasının bir versiyonunu Gresham’dan önce 1519 yılında formülleştiren bir ekonomistti.[1]
Nikolas Kopernik, 19 Şubat 1473'te bir Prusya şehri olan Thorn'da doğdu.[2][3] Babası Krakovlu bir tüccar, annesi de varlıklı bir ailenin kızıydı. Nikolas dört çocuklu bir ailenin en küçüğü idi. Kardeşi Andreas (Andrew) Frauenburg’da Augustinyan rahipti. Kız kardeşi Barbara Benedikt'in rahibesiydi ve son yıllarında Kulm’daki manastırın baş rahibesi oldu. 1517 yılından sonra öldü. Diğer kız kardeşi Katharina ise hem iş adamı hem de Thorn valisi olan Barthel Gertner ile evliydi. Barthel erken yaşlarda ölünce geride bıraktığı beş çocuğuna Kopernik baktı.[4] Kendisi hiç evlenmemiş ve çocuk sahibi olmamıştır.
Kopernik'in yazmış olduğu De revolutionibus orbium coelestium adlı eser, Türkçeye C. Cengiz Çevik tarafından tercüme edildi.[5]
Baba tarafı
Baba tarafının izi Silezya'da Nysa yakınlarındaki bir köye kadar sürülebilir. Köyün ismi Kopernik’in değişik biçimde hecelenmesinden oluşmuştur, Copernik, Copernic, Kopernic, Coprirnik ve bugünkü adıyla Koperniki. 14. yüzyılda, ailenin üyeleri Silezya’nın diğer şehirleri
olan Polonya’nın başkenti Krakow’a (1367), ve Torun’a (1400) taşınmaya başladılar. Baba yaşlı Mikola büyük ihtimalle Jan’ın oğludur ve Krakow kolundan gelmektedir.
Nikolas ismini babasından almıştır, kayıtlarda ilk olarak bakır işiyle uğraşan varlıklı bir tüccar olarak geçer ve çoğunlukla Danzig’de çalışırdı. 1458 yılları civarında Krakow’dan Torun’a gelmiştir. Vistül nehri yakınlarında bulunan Torun, o esnada yapılan on üç yıl savaşlarında karıştırılmıştır, Prusya şehirlerinin bir ittifakı olan Prusya konfederasyonu ve Polonya krallığında yani seçkin ve rahip sınıfında töton şövalyeleriyle bölgenin hâkimiyeti üzerine savaşmıştır. Bu savaşta hansa birliğindeki şehirler, Danzig ve Nikolas Kopernik’in memleketi olan Torun gibi, töton şövalyelerine karşı, şehirlerin geleneksel engin bağımsızlıklarına saygı göstereceğine söz veren Polonya kralı 4. Casimir Jagiellon’u desteklemeyi seçmişlerdir. Nikolas’ın babası aktif olarak güncel siyasetle meşgul olmuştur ve töton şövalyelerine karşı Polonya ve şehirlerini desteklemiştir. 1454 yılında Polonya’nın kardinali Zbigniew Olesnicki ve Prusya şehirleri arasındaki savaş borçlarının geri ödenmesi için yapılan pazarlıklara ara buluculuk yapmıştır. 2.Thorn barış antlaşmasında töton şövalyeleri Polonyanın batı vilayetleri üzerindeki bütün iddialarından resmi olarak feragat etmişlerdir. Böylece Prusya takip eden 300 yıl boyunca Polonya’ya ait bir bölge olarak kalmıştır.
Kopernik’in babası 1461 ve 1464 yılları arasında Barbara Watzenrode’la evlenmiştir. 1483 civarında ölmüştür.
Anne tarafı
Nikolas’ın Annesi Barbara Watzenrode varlıklı bir Torun asilzadesi olan ve şehir konsey üyesi olan Yaşlı Lucas Watzenrode’un (1462’de öldü.) ve bazı kaynaklarda “Rüdiger gente Modlibog olarak bahsedilen, Jan Peckau’nun eski karısı Katarzyna’nın (1476’da öldü.) kızıydı. Watzenrode ailesi tıpkı Kopernik ailesi gibi Silezya’dan Swidnica (Schweidnitz) yakınlarından gelmektedir ve 1360’dan sonra Torun’a yerleşmişlerdir. Yakın bir zamanda en zengin ve en etkili asilzade ailelerinden biri olmuşlardır. Watzenrode’ların evliliğe dayalı geniş çaplı aile ilişkileri aracılığıyla Kopernik Torun, Danzig ve Elbing’in varlıklı aileleriyle ve Prusya’nın öne çıkan asil ailelerinden olan Czapski’lerle, Dzialynski’lerle, Konopacki’lerle ve Koscielecki’lerle ilişki kurmuştur. Modlibog’lar (“Tanrıya Dua” anlamına gelen lehçe isim) 1271’den beri Polonya’nın tarihinde iyi bilinen öne çıkan bir Polonyalı aileydi. Lucas ve Katherine’in üç çocuğu vardı: Warmia Piskopozu ve Kopernik’in koruyucusu olan Genç Lucas Watzenrode (1447-1512), Astronom’un annesi olan Barbara (1495'ten sonra öldü), ve 1459’da Torun tüccarı ve Belediye başkanı Tiedeman von Allen’la evlenen Christina (1502’den önce öldü).
Varlıklı bir tüccar olan ve 1439-1462 arası yargı kürsüsü başkanlığı yapmış olan Yaşlı Lucas Watzenrode sıkı bir Töton şövalyeleri karşıtıydı. 1453 yılında yükselişlerini engellemeyi planlayan Graudenz konferansında Torun temsilcisiydi. Hemen ardından meydana gelen On üç yıl savaşları (1454-1466) sırasında aktif olarak Prusya şehirlerinin savaş çabalarını önemli parasal teşviklerle (daha sonra bir kısmını geri istedi), ve Torun ve Danzigde yaptığı politik aktivitelerle destekledi. Kişisel olarak Lasin’deki (Lessen) ve Malbork’daki (Marienburgh) savaşlarda savaştı. 1462 yılında öldü.
Astronomun dayısı ve koruyucusu olan Genç Lucas Watzenrode Krakow Üniversitesinde (şu an jagiellonian üniversitesi) ve Cologne ve Bologna üniversitelerinde eğitim görmüştür. Şiddetli bir Töton Şovalyeleri karşıtıydı ve onun büyük hocası bir keresinde onu “şeytanın ta kendisi” olarak nitelemiştir. 1489 yılında Watzenrode, kendi oğlunun seçilmesini uman 4. Kral Casimir’e karşı Warmia (Ermeland, Ermland) Piskopozu seçilmiştir. Soncunda da Watzenrode, kral 4. Casimirin 3 yıl sonraki ölümüne kadar onunla tartışmıştır. Watzenrode daha sonra 1. John Albert, Alecander Jagiellon ve 1. Yaşlı Sigismund olmak üzere üç başarılı Polonya hükümdarıyla yakın ilişkiler kurmayı başarabilmiştir. Üç hükümdarında arkadaşı ve danışmanıydı ve onun etkisi Polonya ve Warmia arasındaki bağları büyük ölçüde güçlendirmiştir. Watzenrode Warmia’daki en güçlü adam olarak kabul edilmeye başlandı ve onun zenginliği, bağlantıları ve etkisi ona Kopernik’in eğitimini ve Frombork Katedralinde Aziz olarak yaptığı kariyerini güvence altına almasını sağladı.
Diller
Kopernik’in Latince ve Almancayı aynı akıcılıkla konuşabildiği kabul ediliyor. Aynı zamanda Lehçe, Yunanca ve İtalyanca konuşabiliyordu. Kopernik’in günümüze ulaşan çalışmalarının büyük çoğunluğu onun zamanında Avrupa’da akademi dili olan Latincedir. Latince aynı zamanda Roman Katolik kilisesinin ve Polonya kraliyet mahkemesinin resmi diliydi. Bu yüzden Kopernik’in kiliseyle ve Polonyalı liderlerle yaptığı bütün yazışmalar Latinceydi.
Kopernik’in Almanca dilinde yazılmış günümüze ulaşan çok az dökümanı vardır. Alman felsefe profesörü Martin Carrier bu durumu Kopernik’in ana dilinin Almanca olduğunun kabul edilmesine bir sebep olarak sayar. Kopernik’in ana dilinin Almanca olduğuna dair diğer argümanlar ise Kopernik’in büyük çoğunluğu Almanca konuşan bir şehirde doğmuş olması ve Bologna’da kilise hukuku okurken 1496 yılında, 1497 yılının yönetmeliğine göre anadili almanca olan bütün ülkelerdeki her öğrenciye açık bir öğrenci örgütü olan Alman Natio’ya (Natio Germanorum) katılmış olmasıdır. Ancak, Fransız filozof Alexandre Koyre’ye göre, Kopernik’in Natio Germanorum’a katılmış olması tek başına Kopernik’in kendisini alman olarak kabul ettiği anlamına gelmez. Çünkü almanca konuşan öğrenciler için bunu doğal bir seçim haline getiren kesin ayrıcalıklar bulunduran Prusya’dan ve Silezya’dan öğrenciler etnik kökenlerine ve kendilerini nasıl tanımladıklarına bakılmaksızın düzenli olarak kategorize edilmekteydi.
İsim
Kopernik’in zamanında insanlar isimlerini yaşadıkları yerlerden alırlardı. Silezya’daki ilham veren köy gibi, Kopernik’in soyadı farklı şekillerde okunurdu. Soyadının büyük ihtimalle Silezya’daki bakır madeni endüstrisiyle bir ilgisi vardı, bunun yanında bazı bilginler soyadını Silezya doğasında yetişen dereotundan (Lehçe de “koperek” veya “kopernik”) aldığını iddia ederler.
Bir yüz yıl sonra William Shakespeare’in durumunda olduğu gibi, astronom ve yakınları için ismin sayısız heceleme versiyonları belgelenmiştir. 13. yüzyılda Silezya’da yer ismi olarak ilk görülen isim, latin belgelerinde değişik biçimlerde hecelenmiştir. Kopernik “ortografi hakkında oldukça umursamazdı.” 1480 yılları civarı çocukluğu sırasında, babasının ismi (ve astronomun geleceği) Thorn’da Niclas Koppernigk olarak kaydedildi. Krakow’da kendisini latince olarak Nicolaus Nicolai de Torunia (Nikolas, Nikolas’ın oğlu, Torun’un) olarak belirtmiştir. Padua’da kendisini “Nicolaus Copernik” ve daha sonra “Coppernicus” olarak belirtmiştir. Astronom ismini Coppernicus şeklinde genelde 2 “p” kullanarak latinceleştirmiştir. (çalışılan 31 belgenin 23’ünde) ama daha sonra ismini tek “p”li olarak kullanmıştır. De revolutionibus’un baş sayfasında Rheticus ismini “Nicolai Copernici” olarak yayımlamıştır.
Eğitim
Polonya'da
Babasının ölümü üzerine genç Nikolas’ın dayısı Genç Lucas Watzenrode (1447-1512), Nikolas’ı
kanatlarının altına aldı ve onun eğitim ve kariyer ihtiyaçlarını karşıladı. Watzenrode Polonya’nın önde gelen fikir adamlarıyla bağlantılar kurdu ve etkili İtalyan doğumlu hümanist ve Krakow saray mensubu olan Filippo Buonaccorsi’nin arkadaşıydı. Kopernik’in çocukluğunun ve eğitiminin ilk yıllarına ait günümüze ulaşabilmiş hiçbir belge yoktur. Kopernik’in biyografisini yazan insanlar Watzenrode’un genç Kopernik’i ilk olarak Torun’da kendisinin de hoca olarak çalıştığı St. John okuluna gönderdiğini varsayarlar. Daha sonra Armitage’a göre, Nikolas Krakow üniversitesi için öğrencilerini hazırlayan ve Watzenrode’un da Polonya’nın başkentinde eğitim aldığı Torun’daki Vistül nehri üzerinde olan Wlocklawek’deki Katedral okuluna gitmiştir.
1491-1492 kış döneminde Kopernik, “Nicolaus Nicolai de Thuronia” olarak kardeşi Andrew’la birlikte Krakow üniversitesine (şu an Jagiellonian üniversitesi) kayıt olmuştur. Kopernik daha sonraki matematiksel başarıları için temel edindiği Krakow astronomi ve matematik okulunun en parlak döneminde çalışmalarına güzel sanatlar bölümünde başlamıştır(1491 güz döneminden, muhtemelen 1495’in yaz veya güz dönemine kadar). Geç ama güvenilir bir geleneğe göre (Jan Brozek), Kopernik 1491’den sonra Aristoteles’çi felsefe profesörü olan ve astronomi’nin özellikle üniversitenin dışında olduğunu düşünen Albert Brudzewski’nin öğrencisiydi. Kopernik Brudzewski’nin Georg von Peuerbach’ın Theoricae noae planetarum’una yaptığı çok okunan yorumuyla birlikte tanınmaya başladı ve neredeyse kesin olarak Biskupie’den Bernard’ın ve Szamotuly’den Wociecj Krypa’nın derslerine katılmıştır ve muhtemelen Glogow’dan Jan’ın, Wroclaw (Breslau)’dan Michal’in, Pniewy’den Wojciech’in ve Olkusz’dan Marcin Bylica’nın diğer astronomi derslerini almıştır.
Kopernik’in Krakow çalışmaları ona üniversitedeki matematik ve astronomi bilgi birikiminde (aritmetik, geometri, geometrik optik, kozmografi teorik ve sayısal astronomi) kusursuz bir temel sağlamıştır ve iyi bir felsefe ve Aristoteles’in doğa bilimleri yazımları (De coelo, Metafizik) hakkında bilgi sağlamıştır. Onun öğrenme merakını uyarmıştır ve onu insancıl kültürüyle bilinen biri haline getirmiştir. Kopernik Krawkow yıllarında elde ettiği bağımsız kitap okumalarıyla (Euclid, Haly Abenragel, Alfonsine Tabloları, Johannes Regiomantanus’un Tabulae Directionum’u) ve üniversite salonlarından aldığı derslerle bilgi birikimini genişletti. Bu döneme kadar muhtemelen ilk bilimsel notlarını da tarihlendirdi, şu an bir kısmı Uppsala Üniversitesinde korunuyor. Krakow’da Kopernik astronomi üzerine büyük bir kütüphane toplamaya başladı. Bu kütüphane daha sonra savaş ganimeti olarak 1650’lerde Deluge sırasında İsveçliler tarafından kazanıldı ve şu an Uppsala üniversitesi kütüphanesindedir.
Kopernik’in Krakow’daki 4 yılı onun eleştirel becerisinin gelişiminde önemli bir rol oynadı ve astronominin 2 en popüler sistemindeki mantıksal çelişkilerin analizine önayak oldu-Aristoteles’in Eş merkezli küreler teorisi ve Ptolemy’nin dış merkezliler ve dış çemberler mekanizması- üstesinden gelmek ve kurtulmak Kopernik’in kendi evren yapısı doktrininin oluşumundaki ilk basamağı oluşturdu.
Muhtemelen 1495 yılının güz döneminde Kopernik Krakowdan 1489’da Warmia baş piskopozluğuna terfi eden ve yakın br zamanda (Kasım 1495’den önce) bir önceki rahip Jan Czanow’un 26 ağustos 1945’de ölümüyle boşalan Warmia rahipliğine yeğenini yerleştirmeyi düşünen dayısı Watzenrode’un talebi üzerine diplomasını almadan ayrıldı. Net olmayan sebeplerden ötürü – muhtemelen dini meclisin bir bölümünün muhalefeti ve Rome’ya başvurularından dolayı- Kopernik’in yerleştirilmesi ertelendi ve bu durum Watzenrode’un 2 yeğenini de kilise hukuku okumak üzere İtalya’ya göndermesine sebep oldu. Görünüşe göre bu durum onların rahiplik kariyerini ilerletmelerine ve böylece Warmia dini meclisindeki etki güçlerinin artmasına neden oldu.
1496 yılının ortasında muhtemelen İtalya’ya giden dini meclisin başkanı Jerzy Pranghe ve beraberindekilerle birlikte Warmia’dan ayrıldılar. O yılın sonbaharında Kopernik Bologna’ya vardı ve birkaç ay sonra (6 Ocak 1497’den sonra) Bologna üniversitesi jürilerinin, Silezya, Prusya ve Pomeranyadan genç kutupları ve diğer milliyetlerden öğrencileri de içeren “alman ulusu”na katıldı.
İtalya'da
Kopernik Warmia rahipliğinde başarıya ulaştığında tarih henüz 20 Ekim 1497’di, yani kendisine bahşedilen süreden 2 yıl daha erken. Buna ek olarak, Padua’da 10 Ocak 1503 tarihli bir belgeye göre Wroclaw, Silezya, Bohemya’daki Kutsal haçın Collegiate kilisesinde kolay ve iyi maaşlı bir iş ekleyebilirdi. Papanın 29 Kasım 1508’de ileri papalık alması için gösterdiği müsamahaya rağmen dini kariyeri boyunca yalnızca papaz ödeneğinini ve yüksek mevkileri geri çevirmesi yanında 1538’de Wroclaw’daki işinden de feragat etmiştir. Hiç papaz olarak atanmamıştır.
Bologna’da kaldığı 3 yıl boyunca yani 1496 sonbaharıyla 1501 ilkbaharı arasında Kopernik kendini beşeri bilimler ve astronomi okumak için harcadığından daha az bir gayretle kilise hukuku okumaya adadı. (doktorasını İtalya’ya döndüğü 1503 yılını takip eden 7 yıl içinde aldı.) Ünlü astronot Domenico Maria Novara da Ferrara ile tanıştı ve onun asistanı oldu. Johannes Ragiomontanus ve George von Peuerbach’in yazdığı “Epitome of the Almagest”i okuyarak ilham aldı ve yeni fikirlerini geliştirdi. Plotemy’nin ayın hareketi teorisindeki belirli gariplikleri 9 Mart 1497’de Bologna’da Aldebaran’ın ay tarafından örtülmesi üzerine yaptığı gözlemlerle doğruladı. Hümanist Kopernik artan şüphelerine yunan ve latin yazarları (Pythagoras, Aristarchos of Samos, Cleomedes, Cicero, Pliny the Elder, Plutarch, Philolaus, Heraclides, Ecphantos, Plato) okuyarak ve özellikle Padua’dayken antik astronomi kozmoloji ve takvim sistemleri hakkında tarihi bilgi toplayarak doğrulama aradı.
Kopernik Padua profesörlerinin (Bartolomeo da Montagnana, Girolamo Fracastoro, Gabriele Zerbi, Alessandro Benedetti) önderliğinde tıp okudu ve bu dönemde elde ettiği
Valescus de Taranta, Jan Mesue, Hugo Senensis, Jan Ketham, Arnold de Villa Nova, ve Michele Savonarola tarafından yazılan ve daha sonraki tıbbi kütüphanesinin embriyosunu oluşturan tıbbi bilimsel kitaplar okudu.
Kopernik’in çalışmak zorunda olduğu konulardan biri de astroloji idi. Çünkü tıbbi eğitimin önemli bir parçası olarak kabul ediliyordu. Fakat diğer öne çıkan Rönesans astronomlarının aksine Kopernik hiç astrolojiye ilgi duymadı ve onun üzerine çalışma yapmadı.
Bologna’da Kopernik kendini resmi çalışmalara kısıtlamadı. Muhtemelen Güneş merkezlilik merakının başladığı zaman Padua yıllarına denk gelmektedir. Kendini Theodorus Gaza’nın grameri (1495) ve J.B. Chrestonius’un sözlüğünün (1499) yardımıyla yunan dili ve kültürüyle antik dönem çalışmalarını genişleterek tanıttı. Padua’da kaldığı sırada sonunda fikri şekillenmişti ve Dünyanın hareketi üzerine oluşturduğu yeni dünya sisteminin kanıtlarının olduğu görünüyordu.
Kopernik’in eve dönüş zamanı yaklaşıyordu, 1503 baharında zorunlu sınavları geçmek için Ferrara’ya bir seyahat düzenledi. Kilise hukuku doktorasını aldı (Nicolaus Copernich de Prusia, Jure Canonico ... et doctoratus). Kısa bir süre sonra (en geç 1503 sonbaharında) İtalya’dan ayrıldı ve Warmia’ya döndü.
İş hayatı
İtalya’daki bütün çalışmalarını tamamladıktan sonra 30 yaşına gelen Kopernik Krakow’a ve yakın Prusya şehirleri olan Thorn, Danzig, Elbnig, Malbork, Königsberg’e yaptığı küçük
seyahatleri saymazsak hayatının kalan 40 yılını geçireceği Warmia’ya geri döndü.
Warmia’nın baş piskopozu kendi parlamentosu, para birimi (Prusya’nın diğer bölümlerindekilerle aynı) ve hazinesiyle özerkliğin tadını çıkarıyordu.
Kopernik 1503’den 1510’a kadar dayısının sekreteri ve doktoruydu (veya belki 29 Mart 1512’de dayısının ölümüne kadar) ve Güneş merkezli teorisini çalışmaya başladığı yer olan Lidzbark’da (Heilsberg) piskoposun kalesinde kalıyordu. Resmi yetkisine dayanarak, dayısının neredeyse bütün siyasi, dini, idari ve ekonomik görevini üstlenmişti. 1504’ün başından itibaren, Kopernik Malbork ve Elblag’da yapılan Prusya meclisinin oturumlarında Watzenrode’a eşlik etmiştir.
1504-1512 arasında Kopernik dayısının heyetinin bir parçası olarak sayısız seyahate katılmıştır – 1504’de Torun ve Gdansk’daki Polonya kralı Alexander Jagiellon’un da katılımıyla gerçekleşen Prusya kraliyet konseyinin oturumuna; Malbork(1506), Elbag(1507) ve Sztum(1512)’daki Prusya meclisi oturumlarına; Poznan(1510)’daki bir oturuma ve Krakow(1507)’daki Kral 1. Yaşlı Sigismund’un taç giyme törenine de katılmış olma ihtimali de vardır. Watzenrode’un seyahat rehberinin belirttiğine göre 1509 baharında Krakow ulusal parlamentosuna katılmış olma ihtimali de vardır.
Muhtemelen sonraki olay üzerine Kopernik Krakow’da Jan Haller’ın yayınevine basılması için Yunancadan Latinceye çevirdiği 7. Yüzyıldan bir Bizans tarihçisi olan Teofilakt Simokata’nın bir koleksiyonunu, 85 adet Epistles adı verilen kısa şiiri veya bir yunan hikâyesinde farklı karakterler arasında geçtiği varsayılan mektupları verdi. Bunlar üç farklı türdedir- “ahlaki” insanların nasıl yaşaması gerektiğine dair öneriler sunan; “pastoral” çoban hayatına dair küçük resimler veren ve “şehvetli” aşk şiirlerini de içeren. Konulardan biri diğerini takip edecek biçimde düzenli bir sıraya sokulmuşlardır. Kopernik yunanca dizeleri Latince düz yazıya çevirmişti ve kendi sürümünü Theophilacti scolastici Simocati epistolae morales, rurales et amatoriae interpretatione latina, olarak yayımladı. Bu eseri dayısına bütün yardımları için duyduğu minnettarlığın ifadesi olarak ithaf etti. Bu çeviriyle “Yunan edebiyatı canlandırılmalı mı?” sorusu üzerine çabalarında Kopernik kendinin hümanistlerin tarafında olduğunu ilan etmiş oldu. Kopernik’in ilk şiirsel çalışması Barbara Zapolya’nın 1512’de Kral 1. Yaşlı Zygmuntla evliliği üzerine yazılmış olan ohannes Danistiscus’un Düğün kasidesi için muhtemelen Krakow’a yaptığı bir ziyaret esnasında yazdığı bir yunanca nüktedir.
1514’den önce bir ara, Kopernik Nicolai Copernici de hypothesibus motuum coelestium a se constitutis commentariolus başlığıyla (belki çoğaltıcı tarafından verilmiş olabilir) sonraki kopyalarından bilinen güneş merkezli teorisinin ilk taslağını yazdı ve Commentariolus olarak sıkça ifade edilir. Bu matematiksel aygıtlar olmadan yapılan dünyanın güneş merkezli mekanizmasının kısa bir teorik açıklamasıydı ve De revolutionibus’daki geometrik yapıdan bazı önemli detaylarda ayrılıyordu; ama zaten dünyanın üçlü hareketine ilişkin aynı varsayımlara dayanıyordu. Commentariolus’da Kopernik yalnızca planladığı kitabın ilk çizimini hazırladı ve basılı dağıtım için ayrılmamıştı. 1515-1530 arası birlikte tutulma gözlemlerini yaptığı birkaç Krakow astronomu da dahil olmak üzere yalnızca birkaç yakını için el yazması kopya hazırladı. Tycho Brahe 1602 yılında yayınlanan bilimsel eserinde Commentariolus’dan Astronomiae instauratae progymnasmata başlıklı bir bölüme yer verdi. Commentariolus tam ve basılı olarak ilk kez 1878’de ortaya çıktı.
1510’da veya 1512’de Kopernik Frombork’a gitti. Burada 1512’nin Nisan ayında Fabian of Lossainen seçimlerine Warmia başpiskoposu
olarak katıldı. Dini meclisin Kopernik’e “harici papalık mahkemesi” – katedral tepesinin surlarının dışında bir ev- verdiğinde tarih henüz 1512 Haziranının başlarıydı. 1514 yılında Frombork kalesi surlarının içinde kuzaybatı kulesini satın aldı. Töton tarikatının saldırılarıyla Ocak 1520’deki dini meclisin binaları zarar görmesine rağmen bu iki residansı hayatı boyunca iyi durumda tutmaya çalıştı ve bu saldırı sırasında muhtemelen Kopernik’in astronomi aygıtları da zarar gördü. Kopernik astronomi gözlemlerini 1513-1516 arasında tahminen harici mahkemesinden devam ettirdi ve 1522-1543 arasında tanımlanamayan bir “küçük kule” (turricula)’dan eski zamanlarda tasarlanmış ilkel aygıtlar olan iletki, gönye ve halkalı küre kullanarak devam ettirdi. Hayatının sonuna kadar kalacağı Frombork’a kalıcı olarak yerleşmiş olmasıyla Kopernik kendisini Warmia dini meclisinin ekonomi ve yönetim merkezinde buldu. Warmia’nın politik olarak karmaşık yapısının yanında dışarıdan Töton tarikatı tarafından (Töton ordusunun saldırıları; Polonya-Töton savaşı 1519-1521) içeridense güçlü ayrılıkçı baskılar (Warmia başpiskoposluk seçimi; para reformu) tarafından tehdit ediliyordu. Kopernik dini meclisin bir bölümüyle birlikte Polonya krallığıyla sağlam bir iş birliği programını temsil ediyordu ve bunu bütün hareketlerinde gösteriyordu (Tarikatın fetih planlarına karşı ülkesini savunması, Polonya krallığıyla parasal sistemi birleştirme önerileri, Warmia egemenliğinin dini yönetimindeki Polonya çıkarlarını desteklemesi). Polonya-Litvanya birliğinin vatandaşı olduğunun bilincindeydi. Dayısı piskopos Watzenrode’un ölümünden kısa bir süre sonra dini meclisin bir bölümünün muhalefetine rağmen Polonya krallığıyla yaptığı asil işbirliği için Warmia piskoposu atamasını düzenleyen Piotrkow Trybunalski’nin ikinci paktına katıldı (7 Aralık 1512).
Aynı yıl (8 Kasım 1512’den önce) Kopernik dini meclisin ekonomik girişimlerini yönetmek için sorumluluğu üstlendi (1530’da tekrar bu ofise sahip olacaktı). 1511’den beri zaten başkanın vergilerinin ve dini meclisin arsalarının ziyaretçilerinin sorumluluğunu alıyordu.
İdari ve ekonomik görevleri Kopernik’i yoğun gözlemsel aktivitesinden alıkoymuyordu. Mars ve Satürn gözlemleri ve özellikle de 1515’de yaptığı bir dizi güneş gözlemlerinin sonuçları dünyanın dış merkezliliğinin değişkenliğinin ve güneşin apojesinin sabit yıldızlara göre hareketindeki değişkenliğin keşfedilmesine sebep oldu. O dönemde yaptığı bazı gözlemlerin 1513 yılının ilk yarısında Fossombrone piskoposu Paul of Middelburg’un talebi üzerine Jülyen takviminde yapılan yenilikle bir bağlantısı olmuş olabilir.
1516 ve 1521 arasında Kopernik Olsztyn kalesinde Warmia, Olsztyn ve Pieniezno’nun ekonomik yöneticisi olarak kaldı. Buradayken çalışkan çiftçileri tımarlara yerleştirmek ve
Warmia ekonomisine katkıda bulunmak için Locationes mansorum desertorum (Çölleşmiş tımarların bölgeleri) başlıklı bir el yazması hazırladı. Olsztyn Töton şövalyeleri tarafından kuşatıldığı sırada Kopernik Polonya güçlerinin oluşturduğu Olsztyn ve Warmia savunmasını yönetti. Daha sonra gelen barış müzakerelerinde de Polonya tarafını temsil etti.
Kopernik’in bazı yakın arkadaşları Protestan oldular fakat Kopernik asla böyle bir eğilim göstermedi. İlk saldırı ona Protestanlardan geldi. Wilhelm Gnapheus, Elblag’da kalan alman mülteci, Morosphus (Aptal bilge) başlığıyla latince bir komedi yazdı ve orada kurduğu Latin okulunda bunu sahneledi. Kopernik bu oyunda tanrı tarafından gönderildiğini kabul eden soğuk, uzak kibirli ve astrolojiye merak salmış bir adam olarak karikatürize ediliyordu ve göğsünde çürüyen büyük bir çalışma yazdığı dedikodusu yapılıyordu.
Başka bir yerde Protestanlar Copernik’in teorisinin haberlerine ilk tepki gösterenler oldular. Melanchthon şöyle yazdı:
Bazı insanlar Dünyayı hareket ettiren ve güneşi durduran Polonyalı astronomun yaptığı kadar saçma bir şeyin çalışmak için doğru ve muhteşem olduğuna inanıyorlar. Doğrusu bilge yöneticiler bu tür parlak zihinler için bir sınırlama getirmelidir.
Yine de 1551 yılında yani Kopernik öldükten 8 yıl sonra astronom Erasmus Reinhold Kopernik’in eski askeri düşmanı olan Protestan Duke Albert’in sponsorluğuyla Kopernik’in çalışmalarına dayanan bir dizi astronomi tablosundan oluşan Prusya tablolarını yayımladı ve astrologlar öncülleri yerine bunu hemen benimsediler.
Güneş Merkezlilik
1514’den bir süre önce Kopernik “Commentariolus” u arkadaşlarına sundu. Yedi adet temel prensibi içeriyordu (aşağıda bahsediliyor). Daha sonra daha detaylı çalışması için veri toplamaya devam etti.
1532 civarı Kopernik De revolutionibus orbium coelestium’daki çalışmasını ana hatlarıyla tamamladı, fakat arkadaşlarının ısrarlarına rağmen fikirlerini açık bir şekilde ifade etmekten hor görülme riskine karşı çekiniyordu.
1533 yılında Johann Albrecht Widmannstetter Roma’da Kopernik’in teorisinin girişini anlatan bir dizi ders verdi. Papa 7. Clement ve birkaç Katolik kardinal dersleri duydular ve teoriyle ilgilendiler. 1 Kasım 1536’da Capua’nın başpiskoposu kardinal Nikolaus von Schönberg Kopernik’e Roma’dan şunu yazdı:
''Birkaç yıl önce senin yeterliliğine ilişkin bir kelime bana ulaştı, herkes sürekli konuşuyordu. O sırada sana yüksek saygı duymaya başladım… Öğrendiğime göre sen yalnızca eski astronomların keşiflerini olağanüstü bir şekilde iyi bilmemiş aynı zamanda yeni bir kozmolojiyi formüle dökmüşsün. İddia ettiğine göre dünya hareket ediyor güneş evrenin merkezinde küçük bir yer kaplıyormuş… Bu nedenle büyük bir istekle sana yalvarırım, bilgili efendim, eğer zahmet olmayacaksa, bu keşfinizi evren küresi hakkındaki yazılarınızı tablolar ve bu konuyla alakalı her şeyle birlikte bana gönderdiğiniz mümkün olan en kısa zamanda âlimlere bildirmek isterim''…
O zamana kadar Kopernik’in çalışması nihai formuna ulaşıyordu ve teorisi hakkındaki dedikodular bütün Avrupa’daki eğitimli insanlara ulaşmıştı. Birçok makamın ısrarına rağmen Kopernik kitabının yayımlanmasını erteledi, muhtemelen eleştirilme korkusu yüzünden. Âlimler kopernik’in kaygısının ihtimal dâhilindeki astronomik ve felsefik itirazlarla sınırlı kaldığına veya dini itirazlar hakkında da kaygı duyduğuna katılmıyorlardı.
Kitap
Kopernik hala De revolutionibus orbium coelestium üzerinde çalışıyordu (yayımlamak istediği kesin olmasa bile). 1539’da George Joachim Rheticus Frombork’a geldi. Philipp Melanchthon Rheticus için birkaç astronomla ziyaret ve çalışma ayarladı. Rheticus Kopernik’in öğrencisi oldu. 2 yıl boyunca onunla kaldı ve Narratio prima (ilk hesap) adlı Kopernik’in teorisinin özünün taslağını barındıran bir kitap yazdı. 1542’de Rheticus Kopernik’in trigonometry üzerine bilimsel bir kitabını yayımladı (Daha sonra De revolutionibus’un ikinci kitabında yer aldı).
Rheticus’dan gelen yoğun baskı altında Kopernik De revolutionibus’u yakın arkadaşına vermeyi kabul etti. Chelmno’nun piskoposu Tiedeman Giese kitabı Nürnberg’de Alman yayıncı Johannes Petreius’a bastırması için Rheticus’a iletti. Rheticus ilk başta baskıyı denetlediği halde tamamlanmadan Nürnberg’den ayrıldı ve baskının geri kalanını denetleme görevini Andreas Osiander’e verdi.
Osiander tuhaf hipotezlerle saldırmaya çalışanlara karşı çalışmayı savunmak için isimsiz ve imzasız bir önsöz ekledi. Astronomların gözlediği hareketlerin sebeplerini farklı bulabileceğini ve kavraması en kolay geleni seçebileceklerini açıkladı. Hipotez güvenilir hesaplamalara izin verdiği sürece, bir filozofun gerçek olarak neyi aradığıyla eşleşmek zorunda değildi.
Ölümü
1542 yakınlarına doğru, Kopernik beyin kanaması ve felç geçirdi. 24 Mayıs 1543 günü 70 yaşında öldü. Efsaneye göre öldüğü gün kitabının son basılan sayfaları ona gösterilmiş, komadan uyanıp kitabına bakmış ve huzur içinde ölmüş.
Söylentiye göre Kopernik Frombork Katedral’inde gömülü fakat 200 yılı aşkın bir süredir arkeologlar onun kalıntılarını aramak için nafile bir çaba içindeler. 1802, 1909, 1939 ve 2004’deki çabalar sonuçsuz kaldı. Fakat 2005’in ağustosunda arkeoloji ve antropoloji enstitüsü başkanı Jerzy Gassowki başkanlığında bir takım katedralin tabanının altını taradıktan sonra Kopernik’in kalıntısı olduğuna inandıkları şeyler keşfettiler.
Keşif biraz daha ileri bir araştırmadan sonra 3 Kasım 2008’de duyuruldu. Gassowski “Kopernik olduğundan neredeyse yüzde yüz eminiz.” dedi. Polonya polis merkezi adli laboratuvarından Dariusz Zajdel kafatasını kullanarak bir yüz oluşturdu ve Kopernik’in özelliklerine benziyordu. Ayrıca kafatasının Kopernik’in öldüğü yaş olan 70 yaşlarında birine ait olduğunu da tespit etti.
Mezarı kötü şartlardaydı ve iskeletten bütün kalanlar bulunmamıştı. Mezarda bulunan kemiklerden alınan dna isveç’de Uppsala üniversitesi kütüphanesinde bulunan kopernik’e ait bir kitaptan alınan saç örnekleriyle eşleşiyordu.
22 Mayıs 2010’da Kopernik’in ikinci cenaze töreni yapıldı. Bulunan kemikleri bulunduğu yer olan Frombork Katedraline yeniden gömüldü. Siyah granitten oluşmuş mezar taşı onu Güneş merkezli teorinin kurucusu ve kilise papazı olarak tanımlıyor. Mezartaşı Kopernik’in güneş sistemi modelinin bir temsili olan altı gezegenle çevrelenmiş altın bir güneşe dayanır.
Kopernik'in Sistemi
Öncülleri
Philolaus (480-385 MÖ) evrenin merkezinde merkezi bir ateşin olduğu ve etrafında sırasıyla Karşı dünya, Dünya, Ay, Güneş, Gezegenler ve Yıldızların döndüğü bir astronomik
sistem tanımlamıştır. Heraclides Ponticus (387-312 MÖ) Dünyanın kendi ekseninde döndüğünü ileri sürmüştür. Aristarchus Of Samos (310-230 MÖ) merkezi ateşi güneşle tanımlamıştır ve etrafında Dünyanın yörüngesi olduğunu söylemiştir. Maragha gözlemevinde Nam al-Din al-Qazwini al-Katibi (1277) Hikmat al-Ain’de güneş merkezli model için bir argüman yazmıştır ama daha sonra bu modelden vazgeçmiştir. Qutb al-Din Shirazi (1236) Güneş merkezliliği tartışmıştır fakat reddetmiştir. İbn al-Shatir (1304) Tusi çifti ve Urdi lemma gibi neredeyse Kopernik’inkiyle aynı matematiksel teknikler kullanan yer merkezli sistem geliştirmiştir. Kopernik’in hayatı sırasında Avrupa’da hüküm süren teori Plotemy’nin milattan sonra 150 civarında Almagest’de yayınladığı Dünyanın evrenin sabit merkezi olduğunu ileri süren teoridir. Yıldızlar en dış kürede bulunmaktadır ve çok hızlı dönmektedirler. Her gezegen, güneş ve ay kendi küçük kürelerinde yer alırlar.
Kopernik
Kopernik’in ana teorisi De revolutionibus orbium coelestium'da öldüğü yıl yayımlandı. Teoriyi birkaç on yıl önceden formüle dökmüştü.
Kopernik’in Commentariolus’u Güneş merkezli teoriyi özetler. Teorinin temelini oluşturan varsayımları aşağıdaki gibi listelemiştir;
“
- Gökyüzünde bulunan kürelerin veya dairelerin tek bir merkezi yoktur.
- Dünya'nın merkezi evrenin merkezi değildir, sadece yerçekiminin ve ayın merkezidir.
- Bütün küreler Güneş onların ortasındaymış gibi dönerler bu yüzden Güneş evrenin merkezidir.
- Dünya'nın Güneş'e uzaklığının gökyüzünün yüksekliğine oranı, Dünya'nın yarıçapının Güneş'e olan uzaklığa oranından çok daha küçüktür. Gökyüzünün yüksekliği yanında Dünya'nın Güneş'e uzaklığı fark edilemez.
- Yıldızlar hareketsizdir. Görünen günlük hareketleri dünyanın günlük dönüşünden kaynaklanmaktadır.
- Dünya Güneşin etrafında bir kürenin içinde hareket eder, bu güneşin yıllık yer değiştirmesi şeklinde görünmesine sebep olur; dünya birden fazla harekete sahiptir.
- Dünyanın güneş etrafındaki yörüngesel hareketi gezegenlerin hareketinin ters yönde görünmesine sebep olur.
"
De revolutionibus 6 parçadan oluşmaktadır:
- Güneş merkezli teorinin genel görüşü ve dünya fikrinin yorumunun özetlenmiş hali.
- Çoğunlukla teorik, küresel astronominin mevcut prensipleri ve yıldızların listesi (bir sonraki kitapta geliştirilmiş argümanlar için temel olarak)
- Çoğunlukla güneşin görünen hareketlerine ve onla ilgili fenomenlere adanmış
- Ayın ve yörüngesel hareketinin tanımlanması
- Dünyevi olmayan gezegenlerin boylamdaki hareketlerinin açıklaması
- Dünyevi olmayan gezegenlerin enlemdeki hareketlerinin açıklaması
Varisler
Georg Joachim Rheticus Kopernik'in Varisi olabilirdi ama uygun ortam sağlanamadı. Erasmus Reinhold da onun varisi olabilirdi fakat erken öldü. ilk başarılı varis Tycho Brahe'di (Dünyanın güneşin yörüngesinde olduğunu düşünmemesine rağmen). Prague'da Tycho'nun asistanı olarak çalışan Johannes Kepler onu takip etti.
Günümüzün yakın evrensel temel Güneş merkezli fikir kabulüne rağmen, Kopernik'in teorisinin aslında yavaş farkına varılmıştır. Âlimler Devinimlerin yayınlanmasından sonra 60 yıl savundular ve bütün Avrupa'da yalnızca 15 astronom Kopernik'i savunuyordu: "Thommas Digges ve Thomas Harriot İngiltere'de; Giordano Bruno ve Galileo Galilei İtalya'da; Diego Zuniga İspanya'da; Simon Stewin Alçak ülkeler'de ve Almanya'da en büyük grup olan Georg Joachim Rheticus, Michael Maestlin, Cristoph Rothmann ve Johannes Kepler." Ek olanaklar: William Gilbert yanında Achilles Gasser, Georg Vogelin, Valentin Otto ve Tiedemann Giese.
Arthur Koestler Popüler kitabı The Sleepwalkers'da Kopernik'in kitabının ilk basımında geniş bir kesim tarafından okunmadığını iddia etti. Bu iddia ikna edici bir şekilde Edward Rosen tarafından eleştirilmiştir ve neredeyse 2 baskının da her kalan kopyasını inceleyen ve sahipleri tarafından yazılan üretken sıradışı notlar bulan Owen Gingerich tarafından kararlılıkla çürütülmüştür. Gingerich sonuçlarını 2004 yılında The Book Nobody Read (Kimsenin okumadığı kitap)'da yayımlamıştır.
Tycho Brahe'nn sistemi (Dünyanın sabit olup güneşin dünyanın etrafında döndüğü ve diğer gezegenlerin de güneşin etrafında döndüğü) doğrudan Kopernik'inkiyle yarıştı. yalnızca yarım yüzyıl sonra Kepler ve Galileonun çalışmalarıyla Kopernik'i savunan her önemli kanıt ortaya çıkmış oldu. Galileo'nun eylemsizlik prensibini formüle dökmesiyle ve Isaac Newton'un evrensel kütle çekimi kanunu ve mekanik kanunlarını formüle dökmesiyle (1687, Principia) güneş merkezli görüş genel olarak kabul gördü.
Milliyet
Kopernik’in milliyeti hakkında sürekli bir tartışma süregelmiştir. Bu tartışma ona modern anlamda bir milliyet yakıştırma bakımından anlamlıdır.
Tarihçi Michael Burleigh Milliyet tartışmasını Alman ve Polonyalı bilginler arasında iki savaş arası dönemde yapılan “tamamen önemsiz bir savaş” olarak tanımlamıştır. Polonyalı Astronom Konrad Rudnicki bu tartışmaya “Milliyetçilik zamanlarının şiddetli bilimsel tartışması” demiştir ve Kopernik’i Polonya’ya ait olan Almanca konuşulan bir yerde oturan kimse olarak tanımlamıştır.
Şair Czeslaw Milosz bu tartışmayı milliyetçiliğin modern anlayışının ulusları yerine ev sınırlarıyla tanımlanan Rönesans insanları üzerine “saçma” bir izdüşümü olarak tanımlamıştır.
Milosz ve Davies Kopernik’in çalışma dili olarak Latinceyi kullanırken alman dili ve kültürü altyapısına sahip olduğunu yazmışlardır. Ek olarak Davies’e göre “onun Polonya dilini bildiğine dair yeterli kanıt vardır.”
Shelia Rabin Stanford Felsefe Ansiklopedisindeki yazısında Kopernik’i “Alman bir ailenin çocuğu, Polonya krallığının öznesi” olarak tanımlamıştır. Britannica Ansiklopedisi, Americana Ansiklopedisi, The Comcise Colombia Ansiklopedisi, Oxford World Ansiklopedisi ve World Book Ansiklopedisi Kopernik’i “Polonya’lı astronom” olarak tanımlamıştır.
Anma
Kopernikyum
14 Temmuz 2009’da Almanya’daki Darmstadt’da bulunan GSİ’dan kâşifler 112. Kimyasal elementin kalıcı isminin Kopernikyum olmasını Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliğine teklif ettiler. Hofmann şöyle söylemiştir, “Elementleri şehir ve devlet isimleriyle isimlendirdikten sonra herkes tarafından bilinen bir isim kullanmak istedik. Alman birini seçmek istemedik ve bütün dünyaya bakıyorduk.” Kopernik’in 537. doğum gününde resmi isim bütün dünyaya açıklandı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder